Eerste Wereldoorlog

Letter to an unknown soldier

Soms kan je elkaar niet verstaan

al spreek je dezelfde taal

soms is er een onmetelijke afstand

al ben je nog zo dichtbij

iedereen leeft

in zijn eigen waarheid

in zijn eigen verhaal

wat niet gezegd kan worden

gaat een lange weg  

ondergronds

een stroom

die meestal ongezien blijft 

en werelden met zich meedraagt

een rivier

die ook weer

boven de grond zal komen

en dan lijkt te zeggen

bij ieder afscheid

is er iemand aanwezig

die niemand kent

bij ieder afscheid

is er iemand die treurt

waarvan niemand het verwacht.

  (Letter to an unknown soldier).    (2014).

(Naam van het standbeeld van een soldaat uit WO1 op Paddington Station in London).          

Nog steeds de Grote Oorlog

De zwijgende blik

van jonge frontsoldaten

die zijn teruggekeerd

van de oorlog

een oorlog die nog steeds

de Grote Oorlog wordt genoemd

een oorlog

die als een schim

is blijven voortleven

en misschien wel wil verdwijnen

maar dat toch niet kan

en als ze naar ons kijken

dan weten we niet

of ze ons kunnen zien

en of ze ons herkennen

omdat niemand meer in leven is

die ze nog heeft gezien

lopend in lange rijen

onder een zwarte hemel

terwijl de aarde beeft

maar niet beweegt

zwijgend

alsof een ongeschreven wet

bestaat die voorschrijft

dat je zwijgend de dood

tegemoet moet treden

een oorlog

waarin je gedoemd bent

om te sterven

als je oog in oog met de vijand

niet kunt doden

we zien ze nog een keer terug

in een vreemd landschap

waar de gezichten van jonge jongens

steeds meer op gezichten

van oude mannen gaan lijken

ze kijken nog een keer om

naar wat achter bleef

en verloren ging

in dat vreemde ochtendlicht.

                            (De oorlog die nog steeds de grote oorlog wordt genoemd).

De man in de ruit

Het voelt als een hand

die op je schouder wordt gelegd

vriendschappelijk

maar toch met de bedoeling

om een verder gaan te beletten

de trein gaat steeds langzamer rijden

en komt dan toch nog

met een schok tot stilstand

bij een onbekend station

een station

dat nooit meer is geweest

dan een plaats

op weg naar een andere bestemming

een station dat je dagelijks passeert

zonder het verder op te merken

een station

dat in een leegte lijkt te staan

en waar op het eerste gezicht

geen stad bij lijkt te horen

misschien ligt die stad

ergens verscholen

en als enig teken

van een verborgen bestaan

is daar een bord met een plaatsnaam

waar je gedwongen

naar moet kijken

zonder dat je weet

hoe lang dit oponthoud

nog zal gaan duren

waarom denk ik nu aan jongens

die werden opgeroepen

voor de oorlog

een oorlog

die als de schaduw van een wolk

over de wereld kwam

een schaduw die zo groot was

dat de gedachte

om daaraan te ontkomen

al bij voorbaat zinloos was

zij moesten voor de eerste keer

van hun leven

hun geboortegrond verlaten

en toen ze nog een keer

achterom keken

zagen ze hun vertrouwde wereld

steeds kleiner worden

tot die aan het einde

helemaal was verdwenen

ik zie een man in de ruit

een man

die met mee meekijkt

maar me nooit aankijkt

zwijgend

alsof is afgesproken

dat we niet met elkaar zouden spreken

en dat we elkaar niet zouden aankijken

zou dat de reden kunnen zijn

dat we nu samen

naar een landschap staren

dat langzaam donker wordt

de man in de ruit

is hij dichtbij

of is hij juist veraf

wil hij mij vermijden

of wil hij mij juist vrij laten

is hij een oude man

of is hij nog een jonge jongen

is hij de laatste soldaat

die terugkeert van de oorlog

op een moment

dat niemand het meer verwacht

en komt hij terug

omdat iemand is blijven geloven

dat hij nog in leven is

of is hij de jongen

die liever ongezien wil blijven

en zichzelf ook niet in de ruit wil zien

is het de straf voor de zonde

die nooit werd bedreven

een trein bleef staan

bij een onbekend station

de reden weten we niet

daarover werden

geen mededelingen gedaan

een voorval dat later

niemand zich meer herinnert

treinen die vergeten worden

mensen die vergeten worden

gedachten die niet meer bestaan

vergeten we de menigte

maar niet dat ene gezicht.

                          (De man in de ruit).               (2018).   

Voor een soldaat uit de Eerste Wereldoorlog

Er komt een moment

als je doorweekt bent

van de regen

en zo koud

zo koud

dat je denkt

dat je nooit meer warm zult worden

en alles wat je aanpakt

doet pijn  

het snijdt door je handen

die langzaam krachteloos worden

en gevoelloos

dan komt het moment

dat je vervloekt

wie warm en droog

over je hebben beslist.

                  (Voor een onbekende soldaat uit de Grote Oorlog).    (2007). 

Voorgoed onbereikbaar .

Het grote lijden

wordt gekenmerkt    

door een natuurlijke afweer

tegen de verklaring  

tegen de overdaad     

alsof de laatste sporen

van de eigen persoonlijkheid

beschermd moeten worden

alsof de intimiteit bewaard moet worden

hier voltrekt zich de scheiding

tussen wie zijn achter gebleven   

en wie de donkere nacht zijn ingegaan

wie voorgoed

onbereikbaar zijn geworden.

                            (Voorgoed onbereikbaar).      (2007).

Westhoek.

We zijn hun naam vergeten

we weten niet meer

de reden van hun bestaan

de klank van hun stem

de woorden

die ze spraken

de vriendschap

die ze zochten

onder een bleke maan

waaraan dachten ze

wat waren hun laatste woorden

weten we die nog

of zijn die ook verdwenen

in de nacht

waarop geen morgen zou volgen

onze herinnering

is bedekt met aarde

onze gedachten

zijn bedekt met steen

we kunnen niet leven

met de gedachte

aan duizend dode soldaten

onwetend zijn we daarom

alsof de oorlog nooit heeft bestaan

en het waren er nog zoveel meer

toch moet iemand het zeggen

toch moet iemand het vertellen

iemand moet hun naam uitspreken

onder een bleke maan.

               (Westhoek;  de velden van Vlaanderen).    (Voor Willem Vermandere).    (2009).

Remembrance Day

Wie weet nog zijn naam

noem hem hardop

hardop spreken

dat is beter dan te zwijgen

want vergeten is een wapen

in handen van machthebbers

ontkenning is de straf voor onschuldigen

alle sporen worden dan uitgewist

uitgewist voor de tweede keer

                       (Remembrance Day).             (2018).

Paarden in de Grote Oorlog.

De herinnering aan paarden

die zwaar geschut

door de modder trokken

steeds langzamer ging het

steeds dieper de sporen

totdat ze helemaal vast kwamen te zitten

muurvast.

                      (Paarden in de Grote Oorlog).           (2018).

Brief van het front.

In zijn brieven van het front

schreef hij aan zijn vader

over de oogst

het vee

en de schapen

heel vaak over de schapen.

     (Brief van het front).   (N.a.v. het gedicht  In Memoriam van E.A. Mackintosh).    (2018).

Onbekende soldaat

Known unto God

staat op de grafsteen te lezen

als een stem uit een ver land

of als een vorm van zwijgen.

                         (Onbekende soldaat).         (2018).

Regeneration

We willen alleen maar

in een veilig heden te leven

dat is enige weg

om verder te gaan

voor een grote oorlog is daarin geen plaats

wie dacht nu

dat ons grootste ideaal

zich op een dag

tegen ons zou keren

wie dacht nu

dat een dreiging

zo dichtbij kon zijn

dat we die niet eens konden zien   

ons onvermogen

heeft grotere gevolgen

dan we op het eerste gezicht vaak denken

we zijn nu gedwongen

om steeds weer dezelfde fout te maken

zonder dat we dat kunnen inzien

er is gebied in onszelf

dat buiten het bereik van ons denken ligt

dat kennen we gewoon niet.

 (Regeneration). (Regeneration film n.a.v. het boek van Pat Barker). (2018).                   

Lange nacht

Hierna zou er niets meer zijn

hierna is er alleen een lange nacht

waarin ieder kort leven

even aan de dood is ontkomen.

                                 (Lange nacht).             (2018).

Onsterfelijkheid.

Onsterfelijkheid kan je niet leren

die strijd is al bij voorbaat verloren

als we te dicht bij die grens zouden komen

dan zouden andere wetten in werking treden

dan wordt een ander bewustzijn wakker

onsterfelijkheid 

is alleen een moment in de tijd.

                     (Onsterfelijkheid).                 (2018).

Voor het eerst

De Grote Oorlog zag ik voor het eerst

in een klein Duits plaatsje

waar op het herdenkingsmonument

op het dorpsplein

meer namen van slachtoffers

van de Eerste Wereldoorlog stonden

dan van de Tweede Wereldoorlog

eerlijk gezegd

viel het mij eerst niet eens op

maar pas toen ik

nog eens goed naar de jaartallen keek

zag ik het.

             (De Grote Oorlog zag ik voor het eerst).            (2018).

Jongens ver van huis

Lange rijen soldaten

met vreemde helmen

in een kleurloos landschap

jongens van het platteland

voor het eerst van hun leven

ver van huis.

                         (Jongens ver van huis).               (2018).

Het begin.

De wijze waarop

de Eerste Wereld Oorlog

is ontstaan

is al vaak beschreven

verdragen, allianties en beloften

en niemand kon meer terug

een keten van oorzaak en gevolg

een logische opbouw

een heldere verklaring

en toch begrijp ik het nog steeds niet.

           (Het begin).            (2018).

Ieper en de oorlog die nooit voorbij gaat.

Zolang in Ieper de blazers opgesteld staan

en de stilte in acht genomen wordt

zolang moeten er ook de dichters zijn

om de stilte in woorden te vangen

meer kunnen zij niet doen

meer is ook niet mogelijk

en als mij gevraagd wordt

hoe lang dit nog zal blijven doorgaan

dat zal ik antwoorden

dat ik dat niet weet

er is niet een duidelijke grens

aan te geven

wanneer hieraan een einde zal zijn gekomen.

               (Ieper en de oorlog die niet voorbij gaat).          (2018).

Verlaten landschap

Het was het brandpunt van de wereld

en nu is het een verlaten landschap

waar de grote mogendheden

hun bittere strijd voerden

heerst nu alleen een stilte

maar het blijft een verlaten landschap

altijd.

                       (Verlaten landschap)              (2019).

They shall never grow old

Wij schrijven onze eigen geschiedenis

en we maken van de weg

van het verleden naar het heden

onze eigen ontdekkingstocht

ons eigen verhaal

en met het verstrijken van de tijd

wordt alles steeds trager

steeds vager

en langzaam verdwijnen

de scherpe contouren

in een nacht

die eeuwig lijkt te duren

maar dan ineens

komen nog een paar soldaten

terug van het front

levensecht

en dichterbij dan ooit

en nu moeten we wel begrijpen

dat de oorlog alleen een film is

niet te onderscheiden van slapstick

met korte snelle bewegingen

die je beroven van het besef 

dat alles echt is gebeurd

dit zijn soldaten

die je rustig aankijken

en die bedachtzaam lopen

en je denkt bijna dat je ze kent

op een bepaalde wijze

bestaat de afstand

van meer dan eeuw niet meer

alleen maar

door kleuren terug te geven

aan een landschap

waaruit de kleuren waren verdwenen

voorgoed verdwenen zo leek het

om daar nooit meer terug te keren

door gezichten terug te geven

aan soldaten die we niet kenden

omdat de waardigheid

van normale menselijke bewegingen

ze al die jaren is onthouden

en ook deze keer

zullen we weer denken

dat we verder kunnen leven 

zonder stil te staan

zonder om te kijken

maar steeds

wanneer niemand het meer verwacht

dan komen nog een paar soldaten

terug van het front  

kijken ze ons zwijgend aan

of ontwijken ze onze blik

voorbij een bepaalde grens

is er geen plaats meer voor verwijt

en als ze al iets zouden zeggen

dan zal dat alleen maar bestemd zijn 

voor hun kameraden

want zij zijn de laatste getuigen van een land

waar wij niet meer kunnen komen

in stilte wordt dan veel meer gezegd

dan we ooit zullen horen

in stilte wordt dan gezegd

wat alleen maar in stilte kan voortleven

deze oorlog is nooit voorbij

deze oorlog is nooit voorgoed voorbij.

                     (They shall not grow old).                (2019).

Gevecht van man tot man

Ik zie mezelf altijd

als een

van de vele miljoenen jongens

die werden oproepen

voor de oorlog

een gewone soldaat

die de oorlog niet zou overleven

want wie in het gevecht van man tot man

niet kan doden

die is gedoemd om te sterven.

                        (Gevecht van man tot man).         (2020).

Klaprozen.

     In Flander fields the poppies blow,

                                   John MacCrae.

De laatste soldaat

is niet meer in leven

en de afstand wordt langzaam

steeds groter

alleen bloeien op plaatsen

waar je het niet zou verwachten

de laatste tijd  

ineens veel klaprozen

op dode aarde

komen klaprozen op

waar geen andere bloemen

kunnen bloeien.

                     (Klaprozen).       (2021).

Laatste sigaret.

Nog een laatste sigaret.

               (Laatste sigaret).        (2021).